Stopień i granice uporządkowania danego systemu podatkowego są trudne do ścisłego zdefiniowania. Podstawowe znaczenie dla polskiego prawa podatkowego mają przepisy ustawy zasadniczej (por. art. 84, 87, 92, 168 oraz rozdział X poświęcony zagadnieniom finansów publicznych). Takiej formy regulacji prawnej w powojennych konstytucjach nie było. Ponadto istotne znaczenie mają przepisy ordynacji podatkowej oraz odrębnych ustaw i rozporządzeń Rady Ministrów i ministra finansów. Dla funkcjonowania gospodarki państwa istotne znaczenie ma rodzaj i ilość zastosowanych podatków oraz wysokość obciążeń podatkowych. Podatki można klasyfikować według wielu różnych kryteriów. Podstawowe kryteria podziału to:
– 1) Kryterium podmiotowe dotyczące zasilania budżetów – dzielące podatki na:
– a) wpływające do budżetu państwa (kasy państwowej. Skarbu Państwa) oraz
– b) wpływające do budżetów jednostek samorządu terytorialnego (kas lokalnych).
– 2) Kryterium przedmiotowe – dzielące podatki według stosunku przedmiotu opodatkowania do źródła podatku na:
– a) majątkowe wymierzane od wartości majątku (podatki od posiadania majątku, od przyrostu majątkowego i od obrotu majątkiem, a także od spadków, darowizn, nieruchomości oraz środków transportowych). Podatki te nie są jednolite. Wśród nich wyróżnia się podatki majątkowe realne i podatki majątkowe nominalne. Często mają one różny przedmiot i podstawę opodatkowania oraz źródło ich zapłaty:
– b) przychodowe (podatki obrotowe, gruntowe (rolne) i leśne oraz od nieruchomości). Są one świadczeniami obciążającymi przychody uzyskane np. z tytułu sprzedaży towarów, płodów rolnych i usług, wytworzonych przy wykorzystaniu własnego majątku. Ich przedmiotem jest suma przychodów bez potrącenia kosztów ich uzyskania:
– c) dochodowe (podatki dochodowe od osób fizycznych i prawnych). Podatki te obciążają dochody podatników. Za dochody uznaje się nadwyżkę przychodów nad kosztami ich uzyskania oraz od
– d) wydatków konsumpcyjnych (podatki od towarów i usług, podatek akcyzowy, jak również podatek od dochodów z nieujawnionych źródeł – podatek od gier. Mianem tym określa się obciążenie finansowe zawarte w cenach artykułów i dóbr materialnych podlegających powszechnej konsumpcji.
– 3) Kryterium oparte na przerzucalności podatku (pokrycia świadczenia podatkowego) – dzielące podatki na:
– a) pośrednie, których skutki można przerzucić na inny podmiot (podatki od towarów i usług oraz akcyzowy). Są to podatki ujawniające zdolność podatkową podatnika poprzez działania, których zakres uwarunkowany jest jego możliwościami finansowymi, tj. ujawniającymi poziom jego dochodów i wielkość posiadanego kapitału. Podatki pośrednie obciążają zakup dobra lub usługi:
– b) bezpośrednie, których skutków nie można przerzucić na inny podmiot (podatki dochodowe od osób fizycznych i prawnych, podatki przychodowe oraz podatki od wydatków konsumpcyjnych). Do podatków bezpośrednich zalicza się te, w których zdolność podatkową podatnika określa się przede wszystkim na podstawie jego dochodów i posiadanego kapitału. Podatki bezpośrednie obciążają dochody osobiste osób fizycznych oraz zysk przedsiębiorców. Podział podatków na te grupy jest szeroko rozpowszechniony, a jednocześnie niejednoznaczny i kontrowersyjny.
– 4) Kryterium celu przeznaczenia środków finansowych – dzielące podatki na:
– a) ogólne – nie mające określonego przeznaczenia. Stanowią one ogólne źródło dochodów budżetu państwa lub budżetów jednostek samorządu terytorialnego:
– b) celowe – mające z góry określone przeznaczenie. W praktyce podatki te występują niezwykle rzadko. We współczesnych systemach podatkowych dominują podatki o charakterze ogólnym.
– 5) Kryterium miejsca przeznaczenia środków finansowych – dzielące podatki na:
– a) państwowe (centralne) – stanowiące źródło dochodów budżetu państwa. Podatkami centralnymi są również te podatki, w dochodach których mają udziały budżety lokalne:
– b) terenowe (lokalne) – pobierane na rzecz budżetów samorządów terytorialnych. Podobnie jak w przypadku podatków państwowych nie zmienia ich charakteru udział budżetu państwa w dochodach z podatków lokalnych.
W gospodarce rynkowej podatki są jednym z wielu świadczeń pieniężnych, dokonywanych na rzecz państwa lub samorządu terytorialnego, przeznaczonych z reguły na pokrycie znacznej części wydatków publicznych, które bądź nie cieszą się zainteresowaniem przedsiębiorców jako nierentowne (nieopłacalne), np. finansowanie opieki społecznej, bądź też celowo (świadomie) pozostają w wyłącznej gestii państwa, np. wydatki na obronność, wymiar sprawiedliwości lub administrację. (Zagadnienia te są przedmiotem bardziej szczegółowych rozważań w pracach J. Kulicki, P. Sokół: Podatki i prawo podatkowe, Warszawa 1996: S. Dolata: Podstawy wiedzy o podatkach i polskim systemie podatkowym, Opole 1999: B. Brzeziński: Prawo podatkowe, Toruń 1999: H. Litwińczuk: Prawo podatkowe przedsiębiorstwa, Warszawa 2000 oraz P. Smoleń, M. Szus- tek-Janowska, W. Wójtowicz: Prawo podatkowe, Oficyna wyd. Branta. Bydgoszcz 2000: W. Markowski: ABC smali businessu, Wyd. Marcus. Warszawa 2000: H. Litwińczuk: Prawo podatkowe przedsiębiorców, Wyd. K i K. Warszawa 2000 oraz R. Mastalski: Drobne zmiany nie zastąpią reformy, „Przegląd Podatkowy”, Warszawa 2001, nr 1).
Leave a reply