Dlaczego przyszłości malej przedsiębiorczości wśród pielęgniarek upatrujemy w podstawowej opiece zdrowotnej? Termin podstawowa opieka zdrowotna (primary lieallh care, PUC) stal się synonimem opieki środowiskowej. Określenie podstawowa opieka zdrowotna użyto oficjalnie po raz pierwszy w Anglii w raporcie DHSS w roku 1974, brzmiał on „celem jest stworzenie zespołów podstawowej opieki zdrowotnej, w których lekarze ogólni, pielęgniarki rejonowe (domowe), a w niektórych przypadkach także lekarze stomatolodzy i pracownicy socjalni, pracują razem jako zespół interdyscyplinarny, co ułatwia koordynację i wzajemną pomoc w planowaniu opieki i jej realizacji”. Współczesna koncepcja podstawowej opieki zdrowotnej jest znacznie szersza. Na przykład Fry (1988) opisał ją jako „pierwszy poziom, który może znajdować się w gestii lekarza, pielęgniarki, asystenta medycznego, pielęgniarki praktykującej niezależnie, pracownika socjalnego, czy innych”. Podobne podejście do primary health care przyjęła Światowa Organizacja Zdrowia WHO w deklaracji z Ałma Aty (1978 r.), która mówi, że jest ona integralną częścią państwowego systemu ochrony zdrowia oraz sprawując opiekę zdrowotną nad człowiekiem w miejscu zamieszkania i pracy stanowi pierwszy poziom kontaktu jednostek, rodzin i społeczności. Zmiany w polskim systemie opieki zdrowotnej zaimplikowa- ły przekształcenia w podstawowej opiece zdrowotnej. Fundamentem dla zmian organizacyjnych w POZ ma dokument MZiOS Przekształcenia H' Podstawowej Opiece Zdrowotnej – Strategia Realizacji Celów i Zadań (1994). Zgodnie z założeniami koncepcyjnymi tego dokumentu przed środowiskiem pielęgniarskim wyłoniła się szansa przygotowania własnych propozycji i rozwiązań dotyczących realizacji praktyki pielęgniarskiej w POZ. Nowe warunki finansowania dają możliwości rozwoju własnej praktyki pielęgniarskiej. Według wytycznych Narodowego Programu Zdrowia i Strategii dla Zdrowia szczególne znaczenie przypisuje się podstawowej opiece zdrowotnej, która zgodnie z założeniami ma zapewnić zdrowym i chorym świadczenia zdrowotne w środowisku zamieszkania w warunkach ambulatoryjnych bądź domowych i stanowi ona ogniwo systemu opieki zdrowotnej zapewniającym 80% potrzeb zdrowotnych społeczeństwa. Pielęgniarstwo środowiskowe w Polsce ma wieloletnią tradycję i oparte jest na odrębnym modelu opieki środowiskowej. Ponadto ustawa o zawodzie pielęgniarki i położnej z 5 lipca 1996 r. podkreśla samodzielność zawodową tej grupy w udzielaniu świadczeń zdrowotnych. Rola pielęgniarki w podstawowej opiece zdrowotnej jest nie tylko opieką nad chorym, ale także promocja zdrowia wśród zdrowych i utrzymanie zdrowia w przypadku choroby przewlekłej. Rolę pielęgniarstwa w promocji zdrowia podkreśla dokument Nursing Division, 1989: „[konieczna jest] zmiana zachowań, czyniąca ludzi bardziej świadomymi czynnej promocji zdrowia i samoopieki i propozycja wsparcia tych, którzy zmagają sit: ze su’oimi problemami, które umożliwi im skuteczniejsze działanie”.
Mówiąc o podstawowej opiece zdrowotnej nie można pominąć zagadnienia pracy zespołowej. Na uwagą zasługuje podejście Barbera i Katza {1980), które mówi, że opieka zespołowa oznacza, iż ludzie reprezentujący różne dyscypliny opiekując się pacjentami pracują razem. W tym przypadku polem działania jest opieka podstawowa lub praktyka ogólna z założeniem, że opieka zespołowa ma większe zalety w porównaniu z indywidualną pracą profesjonalistów medycznych.
Problem współpracy i wzajemnych relacji lekarza rodzinnego i pielęgniarki
Jednym z czynników, który wpływa na funkcjonowanie podstawowej opieki zdrowotnej jest problem współpracy i wzajemnych relacji lekarza rodzinnego i pielęgniarki środowiskowo-rodzinnej. Zagrożeniem jest tradycyjna dominacja lekarza nad pielęgniarką. W rzeczywistości jednak istnieją różnice w poziomie wykształcenia lekarza i pielęgniarki oraz różnice w zakresie zadań zawodowych oraz poziomie podejmowanych decyzji. Badania Marpłan, prowadzone w Wielkiej Brytanii w ramach Przeglądu Cum- berlege’a wykazały wysoki poziom zadowolenia pacjentów z usług pielęgniarskich. Ponadto badania te uwidoczniły znaczącą rolę pielęgniarstwa w POZ, lekarze i pacjenci oceniali je jako niezbędny element podstawowej opieki zdrowotnej. Pomimo tego istnieje wiele wątpliwości dotyczących miejsca i roli pielęgniarki w POZ. Wynikają one między innymi z braku hierarchicznej i autokratycznej struktury zarządzania w praktyce lekarza rodzinnego (GP), który zatrudnia pielęgniarkę, lekarze uważają pielęgniarstwo za przedłużenie własnego zawodu, tak więc GP wykorzystuję umiejętności pielęgniarki jako pomocnika i technika. Dla pracy zespołowej najistotniejsza jest umiejętność przyjęcia na siebie kierownictwa, kiedy jest potrzeba, i oddania go innym w stosownej chwili. Zasadą jest ustalenie wspólnych celów, jasne określenie ról, a także dysponowanie odpowiednimi zasobami umożliwiającymi zaspokajanie potrzeb grupowych i indywidualnych oraz związanych z konkretnymi zadaniami (Munro, 1991). Tożsamość zawodowa poszczególnych członków zespołu jest istotna dla skutecznej pracy zespołowej i z natury rzeczy zależy od multidyscyplinamej struktury opieki zdrowotnej. Dlatego też pielęgniarki pracujące w POZ powinny określić przedmiot swojego postępowania, a następnie ocenić, zaplanować i zastosować te czynności stosownie do przedmiotu działań zawodowych.
Produktywna dyskusja jest procesem normalnym i właściwym, dlatego pielęgniarki winny być pewne siebie w artykułowaniu swojego zawodowego punktu widzenia. Uważamy, iż w ślad za wprowadzaniem aktów normatywnych powinno iść wsparcie dla rozwoju prywatnej przedsiębiorczości wśród pielęgniarek i położnych. Wsparcie to oczywiście może być udzielane nic tylko ze strony administracji rządowej, ale i samorządów lokalnych, czy organizacji pozarządowych. Rozumiemy je m.in. jako wynajem lokali na korzystnych warunkach, czy preferencyjne linie kredytowe, ale także działania informacyjne w formie szkoleń i doradztwa w zakresie prowadzenia smal [-businessu. Istotnym czynnikiem hamującym dynamiczny rozwój samodzielnych praktyk pielęgniarskich w POZ jest niechęć regionalnych i branżowych Kas Chorych (poza nielicznymi wyjątkami) do zawierania autonomicznych kontraktów na świadczenia pielęgniarskie w POZ, Cóż, pozostaje postawić pytanie dlaczego tak się dzieje? Wydaje się, iż nie jest to tylko problem rozliczeń finansowych, który jest zaledwie wierzchołkiem góry lodowej. Ogromne problemy znajdują się u podstawy tej góry, ukryte pod wodą są często nie uświadomione, nie zrozumiałe i stanowią tym samym sedno problemu, o które możemy się „rozbić”. lek. nied. Marek Wojtowicz
Leave a reply